𝕏 Deel op X Delen Delen

Adam van Vianen

Adam van Vianen (1568–1627) was een vooraanstaande, Nederlandse zilversmid uit de vroege Gouden Eeuw. Hij wordt geboren en sterft in Utrecht; een stad die hij, in tegenstelling tot zijn jongere broer Paul(us) Willemszoon van Vianen, weinig zou verlaten. Paul en Adam zijn de zoons van Willem Eerstenszoon van Vianen; en Adam wordt zelf de vader van Christian van Vianen, die later in zijn voetsporen treedt als smid. Ook broer Paul is een (uitermate) gewaardeerd zilversmid en kunstenaar.

Aangenomen wordt dat Adam de stiel leert bij een lokale goudsmid, waar hij ook leert graveren, zoals gebruikelijk is voor de goudsmeden van toen. Onder hun vondsten uit de Gouden Eeuw rekenen historici verder slechts een handvol drukwerken tot zijn bezittingen, waaronder 2 portretten en een plattegrond van Utrecht. Al bij al is er zo weinig geweten over de verdere achtergrond van van Vianen. Wel trouwt hij op 12 oktober 1593 met Aeltgen Verhorst, met wie hij Christian krijgt. Na het overlijden van zijn eerste vrouw trouwt hij met Catharina van Wapenveldt, met wie hij 4 kinderen krijgt. Vermoedelijk overlijdt Adam op 25 of 26 augustus 1627. 

Zilver tazza gemaakt door Adam van Vianen in 1621, collectie Het Rijksmuseum

De kwabstijl

Samen met zijn broer staat Adam van Vianen vooral bekend als ontwikkelaar en voornaam exponent van de auriculaire beeldstijl (kwabstijl, oor- of oorschelpstijl, kraakbeenstijl). Deze grillige, vloeiende vorm van sculptuur weet een brug te slaan tussen de maniëristische en barokke ornamenten, die in deze periode de noordelijke edelsmeedkunst bepalen. Door die verbindende kracht weet de stijl relatief snel aan populariteit te winnen. Sommige bronnen vermelden Paul daarbij als ontwerper en Adam als de uitvoerder, die de hersenspinsels van zijn broer weet om te zetten in driedimensionale objecten.

Bekend zilverwerk in verschillende musea

Het oudste, bekend zilverwerk van van Vianen is een staande beker uit 1594, die momenteel te bewonderen valt in het Hermitage Museum van Sint-Petersburg (Rusland). Het werk toont de beginselen van de kwabstijl en doet denken aan de kraakbeenachtige arabesken van de barok.

Adams bekendste werk is de Vergulde Kan met Deksel uit 1614. Het werk wordt gemaakt in opdracht van het Amsterdamse gilde van zilversmeden, ter nagedachtenis van broer Paulus, die in 1613 overlijdt. Zo begint het verhaal van dit topstuk alvast erg ongewoon. Stadsgilden horen elkaar namelijk te beconcurreren. Historici zien in de opdracht dan ook vooral een illustratie van de enorme faam die Paulus van Vianen wist uit te dragen.

Verguld zilveren kan met deksel, 'Memorial Guild Cup', Adam van Vianen anno 1614, collectie Het Rijksmuseum

Van Vianens "Memorial Guild Cup" wordt gezien als het hoogtepunt van de kwabstijl en blijft tot op heden een van de belangrijkste kunstwerken voortgebracht door de Gouden Eeuw. De kan is gemaakt uit 1 enkel stuk zilver, maar men begrijpt nog altijd niet helemaal hoe dat precies mogelijk is. Wel herkent historicus James Trilling in de kan een kunsthistorisch keerpunt. Volgens hem introduceert van Vianen de onbepaalde vorm in de edelsmeedkunst, een vorm die later de rococo en het modernisme inspireren. Daarbij komt de techniek van de repoussage volop centraal te staan: het opdrukken van 1 enkel zilvervel.

Van Vianens meesterwerk is niet alleen kunsthistorisch relevant, het is ook gewoon populair en verschijnt op een veelvoud van schilderijen en afbeeldingen. Sinds 1976 staat de kan zelf ook weer te pronken in het Rijksmuseum van Amsterdam. In 1821 was hij daar verkocht aan een Schotse verzamelaar, nadat de Franse overheerser de gilden had opgeheven. De terugkoop verloopt in samenwerking met de Vereniging Rembrandt, voor een bedrag van 700.000 Gulden.

Schilderij van Adriaen van Nieulandt anno 1616 met link liggend op tafel de verguld zilveren kan met deksel gemaakt door Adam van Vianen.

Als ik naar het zilverwerk van Van Vianen kijk vraag ik me altijd af hoe het mogelijk is dat deze stukken 400 jaar geleden zijn ontworpen en gemaakt. Zo bijzonder van design en zo mooi gemaakt. 

P.S: op het schilderij is ook te zien wat men allemaal at in de 17e eeuw, een overvloed aan wild, gevogelte, schaaldieren, fruit, asperges, bloemkool andere groentes en brood!

Bekijk ook de collectie Antiek zilver van Zilver.nl

• Terug