Delen

Parelmoer


Parelmoer (paarlemoer) is een organisch-anorganisch composietmateriaal dat door sommige weekdieren wordt geproduceerd als binnenschil. "Paarlemoer" is dus de binnendeksel/voering van vele soorten schelpen. Meestal bestaat deze binnenlaag nochtans uit porcellaan, dat niet dezelfde glans heeft, noch hetzelfde kleurenspel laat zien. 
parelmoer eierlepeltjes
Eierlepeltjes worden van oudsher gemaakt van parelmoer

Parelmoer een regenboog aan zachte kleuren


Parelmoer is iriserend, sterk en veerkrachtig. Het wordt gevonden in een aantal van de oudste weekdierengeslachten, bij tweekleppigen, kop- en buikpotigen. Bekende tweekleppige dragers zijn de pareloester en de zoetwaterparelmossel. Mariene buikpotigen zijn de Haliotidae, de Trochidae en de Turbinidae. Bij gekweekte parels zit het parelmoer in de buitenlaag van de schelp.

Hoe parelmoer zich vormt, is niet volledig geweten. Het ontstaan zou worden aangedreven door nano-deeltjes, die zich verzamelen in polykristallen om zo aan te groeien tot een kritische massa. Het vroegste stadium van parelmoer vangt aan wanneer deze massa versmelt tot bloedplaatjes. De kristalgroei wordt daarbij gestuurd door andere, aanwezige, organische stoffen. Tijdens dit proces zetten de kristallen ("stenen") uit en raken ze zo verbonden met aangrenzende stenen, zodat de dichte, hexagonale structuur van parelmoer ontstaat. Het verschil tussen parelmoer en soortgelijk gevormde materialen, zoals vezelachtig dragoniet, ligt hem dan voornamelijk in de groeisnelheid, die eerder traag is bij parelmoer-vorming.

Op commercieel gebied is de voornaamste leverancier van parelmoer lang de pareloester geweest, naast de zoetwaterparelmossel en de zeeoor. In de 20ste eeuw komen parelmoeren knopen dan weer vooral uit de schelpen van de Turbo Marmoratus en de Tectus Niloticus, 2 slakken. De internationale handel in parelmoer is ondertussen streng gereglementeerd in de Overeenkomst inzake de Internationale Handel in Bedreigde, in het Wild Levende Dier- en Plantensoorten. 
Parelmoer en parels in zilveren sieraden
Een beeldschoon zilveren collier van ontwerper Giovanni Raspini waarin parels en parelmoer zijn gecombineerd.
Bekijk de prachtige Italiaanse zilveren sieraden van Giovanni Raspini online

De geschiedenis van parelmoer

Er zijn in ten minste 4200 voor Christus al stukken parelmoer gevonden in piramides en graven. Ook door de Mesopotamiërs werd parelmoer al gebruikt, 2500 jaar voor Christus. Het parelmoer werd vooral gebruikt voor decoratief inlegwerk in meubels, het werd zowel gesneden als gegraveerd gebruikt. Er zijn prachtige meubels, spiegels en gebruiksvoorwerpen zoals bestekheften en knopen gemaakt met en van parelmoer. Parelmoer had een grote aantrekkingskracht door het prachtige kleurenspel. De populariteit van parelmoer bereikte zijn hoogtepunt in de 19e eeuw waarin er allerlei items van parelmoer werden gemaakt zoals snuifdozen, visitekaart dozen, waaiers en heften voor schepwerk. 

Parelmoer is in de 19e eeuw ook veelvuldig gebruikt voor de heften van zilver bestek zoals fruitcouverts maar ook voor de heften van gembercouverts, visscheppen en boterspatels. Ook zijn er vele mooie zilveren theegarnituren gemaakt die werden verkocht in beeldschone houten kistjes die waren ingelegd met stukjes parelmoer.

Vingerhoedjes en naaigerei van parelmoer

Er is ook prachtig antiek naaigerei gemaakt van parelmoer vaak in combinatie met zilver of goud. Rond 1810 bevond zich het centrum van het parelmoersnijden in het stadje Méru vlak bij Parijs. Er werd niet alleen naaigerei gemaakt maar ook heften voor bestek, waaiers en toiletartikelen. De kunst van het parelmoer snijden werd overgedragen van vader op zoon. Het parelmoer naaigerei, het bestek met parelmoer heften en alle zeepdoosjes, tandenborsteldozen werden heel veel verkocht in de winkeltjes van het Palais Royal. De hogere klassen waren altijd op zoek naar kostbare, bijzondere geschenken. 

Speciaal voor de winkeltjes bij het Palais Royal werd er op de snuisterijen een viooltje gemonteerd. Het viooltje zat op een ovaal gouden plaatje met donker en licht blauw emaille. Viooltje is in het Frans namelijk pensée en in het Frans betekent 'pensez à moi" denk aan mij. Zo werd het viooltje een soort symbool voor een souvenir, een echt aandenken. 

Antiek parelmoer naaigerei met het viooltje van het Palais Royal Kennisbank Zilver.nl

Antiek parelmoer naaigerei met het gouden applique met een viooltje met licht en donkerblauw emaille.

Parelmoer is een teer materiaal wat slecht tegen zonlicht kan daarom werden er voor het parelmoer naaigerei ook speciale opbergdoosjes gemaakt waarin het opgeborgen kon worden. Naaidozen vaak in de mooiste vormen gemaakt van dure houtsoorten ingelegd met prachtige patronen die de verzamelaars van nu heel blij maken. Tot ongeveer 1830 werden deze mooie stukjes gemaakt daarna stopt het helaas.

Lees ook over antiek naaigerei in ons Blog: Bloemen een bron van inspiratie

Parelmoer in sieraden en horloge

Ook in sieraden wordt al van oudsher  gebruik gemaakt van parelmoer in de 19e eeuw vooral voor knopen en manchetknopen. Ook hedendaagse sieradenmerken werken graag met parelmoer, een natuurproduct wat zich makkelijk laat bewerken en verwerken. In horloges worden tegenwoordig wijzerplaten gebruikt die gemaakt zijn van een schijf parelmoer. 

              Horloge met een wijzerplaat van parelmoer
Lees ook:
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl: